Baten en lasten 2023

Toelichting op het overzicht van baten en lasten 2023

In de programmaverantwoording van de jaarstukken zijn aan de hand van de 3e W-vraag en de variabele geld de financiële afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde Programmabegroting 2023 reeds toegelicht. Daarom wordt hier volstaan met een toelichting op hoofdlijnen. 

Resultaat 2023

Het boekjaar 2023 is afgesloten met een voordelig financieel resultaat van € 110,14 mln. Dat is ruim € 92,56 mln. meer dan begroot. Dit wordt veroorzaakt door onderuitputting op de diverse programmabudgetten. In algemene zin zijn de provinciale programma- en projectbudgetten financieel lastig te programmeren vanwege de afhankelijkheid van derden. De onderuitputting komt in de resultatenrekening tot uitdrukking in de lasten.  

Baten en Lasten

Ten opzichte van de begroting zijn de werkelijke lasten lasten  (€ 485,99 mln.) ruim € 160,84 mln. lager dan begroot (€ 646,83 mln.).  Wat opvalt is dat er bijna € 70 mln. aan niet gerealiseerde projectsubsidies naar 2024 en verder moet worden overgeheveld. Ook leiden veel specifieke uitkeringen tot onderbesteding. Voor deze geldstromen en de juiste lastneming in het betreffende jaar zijn wij sterk afhankelijk van informatie van buiten de organisatie. En veel van deze informatie komt pas ultimo boekjaar beschikbaar of erna, waarbij bijstelling van de begroting niet meer mogelijk is.  

Er is financieel-technisch geen concrete bijdrage aan de taakstelling begroot. Dit zorgt voor een nadelig resultaat van € 10 mln. Wij merken daarbij op dat in de Najaarsnota 2023 wel ruimte is gecreëerd, maar dat in afwachting van het proces tot invulling deze bijdrage in het financiële resultaat is geland. Anderzijds is er sprake van een voordelig resultaat uit voorgaande dienstjaren van € 10 mln. Ook zijn de personele lasten bijna € 6 mln. lager uitgevallen dan begroot. Enerzijds als gevolg van vacatureruimte, maar anderzijds is een substantieel deel te verklaren uit het declareren op specifieke uitkeringen.

In de gerealiseerde programmalasten valt op dat het programmabudget 4 Ruimtelijke ontwikkeling een overschrijding kent (€ 11,05 mln.). Dit wordt met name veroorzaakt door een financiële afwaardering van gronden in het majeure project Ooijen Wanssum ter grootte van € 27,25 mln. Dit wordt volledig gedekt uit de daarvoor bestemde reserve en past daarmee in het bestaande beleid van  dit project. Zonder deze post is er sprake van onderbesteding op nagenoeg alle programmabudgetten. Dit leidt in het voorstel tot bestemming van het resultaat 2023 tot overboekingsvoorstellen naar 2024 en verder om programma's en projecten financieel af te handelen. 

Het verschil tussen de begroting bij de baten (€ 544,04 mln.) en de werkelijke realisatie (€ 502,68 mln.) bedraagt € 41,35 mln. Deze baten bewegen deels mee met de lasten. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij specifieke uitkeringen, waarbij de lasten en baten meestal aan elkaar gelijk zijn. Belangrijke verschillen die het financiële resultaat beïnvloeden zijn opbrengsten uit dividenden van de campussen in programma 1 Regionale economie. Er is € 3,28 mln. meer gerealiseerd dan begroot. Daarnaast valt het voordelige verschil in de baten op in programma 8 Financiën en overhead (€ 8,33 mln.). Dit wordt met name veroorzaakt door renteopbrengsten, dankzij de gunstige renteontwikkelingen op de kapitaalmarkt.  

Mutaties reserves

In totaal wordt bijna € 147,17 mln. toegevoegd aan de reserves. Dat is € 7,37 mln. meer dan begroot (€ 139,80 mln.) De belangrijkste oorzaak zit in reserveringen die wij doen ter afdekking van financiële risico's die wij lopen in onze financieel vaste activa zoals deelnemingen en leningen. Dit in lijn met het beleidskader Sturing in Samenwerking 3.0.

Er wordt in 2023 € 240,62 mln. onttrokken aan de reserves. Dat is  € 19,56 mln. minder dan begoot (€ 260,18 mln.). De meeste reserves bewegen mee met de lasten. Wordt er minder uitgegeven, hoeft er ook minder uit de reserve te worden onttrokken. Hierbij valt op dat bij het programma 1 Regionale economie meer onttrokken wordt dan begroot. Dit wordt met name veroorzaakt door aanwending van de risicoreserve Financieel instrumentarium Sturing in Samenwerking om afwaarderingen te dekken (€ 4,63 mln.). 

Daarnaast is ook de dekking van de eerder genoemde financiële afwaardering van gronden Ooijen-Wanssum zichtbaar in het programma 4 Ruimtelijke ontwikkeling ad € 27,25 mln.

Voor- en nadelige verschillen in baten en lasten per programma: top 5

In onderstaande tabel zijn de grootste afwijkingen in de budgetten in de vorm van een Top 5 per programma zichtbaar gemaakt. Zowel voor- als nadelig.  Wij merken hierbij op dat met name specifieke uitkeringen tot aanzienlijke verschillen leiden, net als meerjarige projectsubsidies.  Veel van de informatie over daadwerkelijke realisatie is pas ultimo boekjaar beschikbaar.  Voor een uitbereide toelichting op de verschillen per programma incl. oorzaak-gevolg verwijzen wij naar de 3e W-vraag: “Wat heeft het gekost? Bij de begrotingsprogramma’s en de variabele Geld bij de toelichting op de beleidsproducten als onderdeel van KTG: Kwaliteit, Tijd en Geld.  

Tenslotte merken wij op dat deze afwijkingen in de baten en lasten niet per definitie leiden tot een voor- of nadelig resultaateffect. Deze verschillen geven inzicht in de afwijkingen ten opzichte van de begroting voordat er egalisatie met de bestemmingsreserves heeft plaatsgevonden of dat de werkelijke bijdragen van derden als inkomstenbron zijn meegerekend. 

Overzicht van baten en lasten 2023 in vergelijking met 2022

In onderstaande tabel is de programmarekening 2023 opnieuw gepubliceerd, maar dan inclusief de geconverteerde jaarschijf 2022. Dit om een vergelijking mogelijk te maken.  Vanwege een andere begrotingsstructuur is een geautomatiseerde interactieve tabel niet mogelijk.

De verschillen ten opzichte van 2022 zijn vooral incidenteel van aard. Uit meerjarige analyses blijkt dat de structurele budgetten weinig  relevante afwijkingen kennen, maar de incidentele programma/projectbudgetten juist wel. Veel van deze budgetten zijn doorgeschoven van 2022 naar 2023 en veroorzaken verschillen en fluctuaties tussen de jaarschijven. 

Verschillenanalyse op basis van categorieën

Als aanvulling op de toelichting van baten en lasten en de top 5 verschillen is in deze paragraaf een indeling gemaakt naar de reguliere middelen, kapitaallasten, personele lasten, resultaten voorgaande dienstjaren, taakstelling en mutaties reserves. Op basis van deze dwarsdoorsnedes wordt inzichtelijk gemaakt hoe deze categorieën het resultaat beïnvloeden. 

Belangrijkste afwijkingen ten opzichte van het begrote resultaat 2023

Onderstaande grafiek geeft inzicht in de resultaateffecten van diverse gesaldeerde middelenstromen (uitgaven minus inkomsten). Deze worden in deze paragraaf nader toegelicht.

 

Resultaateffecten per programma

Onderstaande tabel specificeert het financiële resultaat uit de gesaldeerde middelenstromen per programma. Het totale verschil met resultaateffect ten opzichte van de (Gewijzigde) Programmabegroting 2024 bedraagt € 96,29 mln. 

 

Resultaateffect reguliere middelen

De reguliere middelen zijn opgebouwd uit de budgetten waaruit de bestedingen worden betaald of de inkomsten die wij op deze budgetten verkrijgen. Per saldo is sprake van een resultaateffect van € 145,09 mln.  Voor een uitbereide toelichting op de verschillen per programma incl. oorzaak-gevolg verwijzen wij naar de 3e W-vraag: “Wat heeft het gekost? Bij de begrotingsprogramma’s en de variabele Geld bij de toelichting op de beleidsproducten als onderdeel van KTG: Kwaliteit, Tijd en Geld.  Ook geeft het in deze jaarstukken opgenomen  hoofdstuk over de bestemming van het resultaat inzichten in welke middelen niet besteed zijn in 2023, nog nodig zijn, en dus moeten worden overgeboekt.  

 

Personele lasten in begrotingsprogramma's

De personele kosten laten een voordelig verschil zien van € 6,28 mln. Dit resultaat bestaat uit:
•      € 6,32 mln. lagere personeelskosten begrotingsprogramma’s door niet ingevulde vacature-   
  ruimte ad € 2,80 mln. en hogere (incidentele) inkomsten ad € 3,52 mln. uit de SPUK L24   
  Programma Natuur en de SPUK L32 Uitvoering aanpak piekbelasting;
•      € 0,06 mln. lagere kosten GS;
•      € 0,11 mln. lagere kosten voormalig personeel;
•    - € 5.000 hogere kosten Griffie; 
•    - € 8.000 hogere kosten PS;
•    - € 0,20 mln. hogere kosten voormalig bestuur. Deze hogere kosten worden opgevangen 
   binnen het positieve resultaat van product 7.1.2 bestuurskracht en overige      
   bestuurlijke zaken.

De ambities uit het coalitieakkoord en de toename van de wettelijke taken vraagt om versterking van de ambtelijke organisatie. Meer concreet gaat het om een verdieping van de vakinhoudelijke deskundigheid, het versterken van de externe betrokkenheid (lobbywerk, grensoverschrijdende samenwerking, Europese fondsen) en optimaliseren van het gebruik van data en kennis in het werk. Om deze transformatie van de organisatie en de werving van geschikt personeel in de huidige arbeidsmarkt te ondersteunen wordt het restant Personeelskosten begrotingsprogramma’s overgeheveld naar 2024.

Kapitaallasten

In de begroting 2023 was rekening gehouden met de normale afschrijvingen op de provinciale bezittingen ad € 17,95 mln. De realisatie komt nagenoeg overeen.

Additioneel is er sprake van afwaarderingen van zowel financieel vaste activa in het programma 1 Regionale economie (€ 4,63 mln.) als gronden Ooijen-Wanssum in het programma 4 Ruimtelijke ontwikkeling (€ 27,25 mln.). De totale kapitaallasten bedragen in 2023 daarmee € 49,83 mln.

Met betrekking tot de waarderingen van de financieel vaste activa verwijzen wij zowel naar de paragraaf portfoliomanagement alsmede de paragraaf verbonden partijen. Verder zijn deze waarderingen terug te vinden in de toelichting op de provinciale balans.

Op voorhand is lastig in te schatten of er sprake zal zijn van duurzame waardeverminderingen, omdat veel gegevens pas ultimo boekjaar bekend zijn. Dit risico is echter afgedekt met daarvoor ingestelde bestemmingsreserves. Door deze extra lasten hieruit te dekken, wordt het resultaat van de provinciale jaarrekening 2023 niet beïnvloed.  De "pijn" van reservering en risicoafdekking  is immers al eerder genomen.  Afwaarderingen  van financieel vaste activa worden gedekt uit voorzieningen of de risicoreserve Financieel Instrumentarium Sturing in Samenwerking. De afwaardering van gronden uit het project Ooijen-Wanssum wordt gedekt uit de bestemmingsreserve DU Ooijen-Wanssum.

 

Resultaat voorgaande dienstjaren

In de begroting 2023 is geen raming opgenomen voor resultaten voorgaande dienstjaren. Deze post levert daarmee een voordelig resultaat van ruim € 10,8 mln. op. Dit betreft vooral vrijval uit subsidie-afrekeningen, definitieve afrekeningen met partners in trajecten en opschoonacties balansposten. De omvang van deze post ligt redelijk in lijn met eerdere jaren.

Taakstelling coalitieakkoord

Ten opzichte van de begroting is er een nadelig effect van € 10 mln. 

In het coalitieakkoord is rekening gehouden met een generieke taakstelling van € 50 mln. Aanvullende financiële ruimte door meevallers wordt op integrale afwegingsmomenten (begroting, voorjaarsnota, najaarsnota, jaarstukken) met instemming van PS (resultaat bestemming) met voorrang ingezet voor de in te vullen taakstelling.  De financiële taakstelling is bij de Najaarsnota 2023 gelijkmatig over 5 jaren verdeeld. Bij de Najaarsnota 2023 is er ook financiële ruimte gecreëerd bij het kritisch doorlichten van de begroting. Dit heeft geleid tot een extra resultaat van € 5 mln. Maar dit is vooruitlopend op nadere inkleuring en kaderstelling nog niet aan de taakstelling toegevoegd.  Hetgeen heeft geleid tot het nadelige effect. Met de lagere lasten en meevallers wordt dit resultaat volledig opgevangen. Met het behalen van het voordelige resultaat is in dit kader simpelweg minder uitgegeven. En minder uitgeven kan ook worden gezien als bezuinigen.

Toevoeging reserves

Per saldo is er bijna € 7,39 mln. meer toegevoegd aan reserves dan oorspronkelijk begroot.  Dit is nadelig voor het resultaat 2023. Dit betreft:

Regionale economie € 2,41 mln. meer toegevoegd

• het egaliserende effect van knelpunten economisch beleid €  0,94 mln. Overschotten worden conform beleid verrekend met deze reserve;
• de toevoeging aan de risicoreserve Financieel Instrumentarium t.b.v. GPV ad € 0,16 mln.  De hogere storting in de reserve SIS is in lijn met het PS besluit van 10 februari 2023;
• de toevoeging aan de risicoreserve Financieel Instrumentarium t.b.v. MAA ad € 1,31 mln. De restitutie NEDAB-vergoeding valt vrij ten gunste van het jaarrekeningresultaat. De dividend bijdrage wordt gestort in de risicoreserve SIS. Dit laatste is in lijn met het statenbesluit van 16 december 2022.

Financiën en overhead € 4,95 mln. meer toegevoegd

• de toevoeging aan de reserve Persoonlijk ontwikkelbudget € 0,27 mln. Dit betreft een egaliserende reserve;
• de toevoeging aan de risicoreserve SIS ad € 4,68 mln. Dit is gebeurd op basis van het beleidskader Sturing in Samenwerking 3.0 waarbij deze reserve  op de nodige hoogte is gebracht.

 

Aanwending reserves

Per saldo is € 20,31 mln. minder aangewend dan begroot. Dit is een nadelig effect op het resultaat, maar kan grotendeels worden verklaard doordat bestemmingsreserves dienen ter dekking van diverse lasten in de begroting. Omdat de bestedingen lager zijn dan begroot, wordt analoog de aanwending van de reserves ook minder. Andersom kan ook gelden. De meeste provinciale reserves hebben een egaliserend karakter.  Wij lichten de verschillen toe:

Regionale economie € 3,81 mln. meer ingezet

• de egaliserende reserve is € 1,07 mln. minder aangewend dan begroot als gevolg van minder lasten;
• de risicoreserve Financieel instrumentarium Sturing in Samenwerking  is voor € 4,88 mln. aangewend. Dat was niet begroot, maar staat in direct verband tot de noodzakelijke duurzame afwaarderingen op financieel vaste activa. Dit in lijn met het het beleidskader Sturing in Samenwerking 3.0.

Regionale bereikbaarheid en OV € 27,63 mln. minder ingezet

• de reserve bereikbaarheidsmiddelen is € 27,43 mln. minder aangewend dan begroot.  Deze beweegt mee met de lasten uit de exploitatierekening;
• de bruteringsreserve Ooijen-Wanssum is € 0,21 mln. minder aangewend dan begroot. Dit correspondeert met de werkelijke kapitaallasten;
• de overige verschillen zijn het gevolg van afrondingsverschillen ten opzichte van de begroting.

Ruimtelijke ontwikkeling € 27,25 meer ingezet

• om de hogere kapitaallasten als gevolg van de afwaardering van gronden te kunnen dekken is de reserve DO-Ooijen Wanssum ingezet voor € 27,25 mln.

Milieu, energie en klimaat € 2,71 mln. minder ingezet

• om hogere lasten op te kunnen vangen is de reserve Naijl-effecten mijnbouw egaliserend ingezet voor € 0,58 mln.;
• de reserve DU bodemsanering is in lijn met de lagere lasten € 3,29 mln. minder ingezet.

Landelijk gebied € 20,96 mln. minder ingezet

• Alle reserves in dit programma zijn minder ingezet dan begroot. Ook deze hebben een egaliserend karakter.

Financiën en overhead € 0,1 mln. minder ingezet

• Er is ruim € 75.000 minder onttrokken aan de egaliserende reserve inzake het persoonlijk ontwikkelbudget.

 

Structureel evenwicht van de jaarrekening

De jaarrekening 2023 kent structureel evenwicht. Met structureel evenwicht wordt bedoeld dat structurele lasten worden gedekt door structurele baten. Onderstaande tabel geeft inzicht in dit evenwicht. En wordt verder gespecificeerd door middel van het overzicht incidentele baten en lasten en tenslotte het overzicht van structurele toevoegingen en onttrekkingen reserves.

Specificatie van incidentele baten en lasten

In onderstaande tabel worden de incidentele baten en lasten gespecificeerd tot op productniveau. In algemene zin merken we op dat het vooral programmatische/projectmatige budgetten betreft die voortvloeiden uit het collegeprogramma 2019-2023, aangevuld met budgetten gedekt uit specifieke uitkeringen dan wel decentralisatie-uitkeringen. Wettelijke taken hebben in de regel een structureel karakter.  Voor nadere financiële toelichtingen verwijzen wij naar de programmaverantwoording.

Structurele toevoegingen en onttrekkingen reserves

Onderstaande tabel geeft inzicht in de structurele toevoegingen en onttrekkingen aan de reserves. Is de last structureel van aard, dan is de dekking ook structureel. Het beeld kan daarbij jaarlijks fluctueren, waarbij structurele baten en lasten soms incidenteel hoger kunnen zijn als gevolg van het overboeken/faseren van structurele lasten.

Verklaring college

Verantwoordelijkheid college van Gedeputeerde Staten 

De baten en lasten alsmede de balansmutaties moeten getrouw in de jaarrekening worden opgenomen. Uit het getrouw opnemen van de baten en lasten alsmede de balansmutaties, blijken een drietal rechtmatigheidscriteria niet expliciet. Dit betreffen het begrotings-, voorwaarden-, en misbruik- en oneigenlijk gebruik (M&O) criterium. In deze rechtmatigheidsverantwoording licht het college van Gedeputeerde Staten toe in hoeverre bij de in de jaarrekening verantwoorde baten en lasten, alsmede de balansmutaties het begrotings-, voorwaarden-, en misbruik- en oneigenlijk gebruik criterium zijn nageleefd. Dit houdt in dat de verantwoorde baten en lasten, alsmede de balansmutaties in overeenstemming zijn met door Provinciale Staten vastgestelde kaders zoals de begroting en provinciale verordeningen en met bepalingen in de relevante wet- en regelgeving. Bij de waarderingsgrondslagen in de jaarrekening is het door Provinciale Staten op 15 december 2023 vastgestelde normenkader van de relevante wet- en regelgeving verder toegelicht.

Deze verantwoording hanteert een grensbedrag, omdat alleen de van belang zijnde aspecten in de verantwoording hoeven te worden betrokken. Deze grens is door Provinciale Staten bepaald en bedraagt 3% van de totale lasten inclusief toevoegingen aan de reserves en is daarmee vastgesteld op € 19 mln.  De grondslag voor deze verantwoording is de Kadernota Rechtmatigheid van de Commissie BBV van november 2023

Bevinding 
Het college is van mening dat de in deze jaarrekening verantwoorde baten en lasten alsmede de balansmutaties rechtmatig tot stand zijn gekomen binnen de daarvoor gestelde grens*. 

In de paragraaf bedrijfsvoering is op basis van de Kadernota rechtmatigheid van de commissie BBV en op basis van de afspraken met Provinciale Staten aanvullende informatie opgenomen over de financiële rechtmatigheid. In deze paragraaf heeft het college ook beschreven welke actie ondernomen wordt om vermelde afwijkingen in de toekomst te voorkomen. 

* De afwijkingen (fouten en/of onduidelijkheden als gedefinieerd in de notitie rechtmatigheidsverantwoording) worden alleen in de rechtmatigheidsverantwoording vermeld indien de door Provinciale Staten gestelde verantwoordingsgrens voor rechtmatigheid is overschreden. Op basis van afspraken tussen Provinciale Staten en het college kunnen afwijkingen die lager zijn dan de verantwoordingsgrens in de paragraaf Bedrijfsvoering worden vermeld.