2.2.1. Krachtige gemeenschappen in wijken en dorpen

De leefbaarheid van wijken, buurten en kernen in Limburg wordt niet alleen vanuit fysieke kwaliteit bepaald, maar ook door het “sociale weefsel”. In bepaalde wijken, buurten of kernen is de (sociale) problematiek dermate groot en complex dat een “van onderop” benadering alleen niet meer voldoende is en dat de verscheidenheid aan thema’s in samenhang moeten worden opgepakt via een gebiedsgerichte integrale aanpak. Hierbij gaat het om thema’s zoals veiligheid, gezondheid, leren, werken en wonen. Willen wij in deze wijken waar de nood het hoogst is (zie ook de Limburg Factor) de beoogde trendbreuk realiseren om onder andere de gezondheidsachterstanden in te lopen, dan is naast een gebiedsgerichte samenhangende benadering ook een structurele lange termijn aanpak met focus vereist. Selectie van deze wijken en dorpen vindt plaats op basis van objectieve data, in combinatie met kwalitatieve informatie door gesprekken te voeren met de betreffende gemeenten die op basis van de objectieve data uit de analyse naar voren komen. Afgelopen jaar is een goede basis gelegd voor de uitrol komende jaren.

Rol Provincie: facilitator, subsidiënt, financier, verbinder, partner

Integrale aanpakken in Limburgse aandachtswijken:

• Aan de hand van een data-analyse op basis van CBS-statistieken en de SES-WOA-systematiek is gestart met het in kaart brengen van de wijken waar de nood het hoogst is. De sociaaleconomische statusscores (SES) zijn gebaseerd op financiële welvaart, het opleidingsniveau en het recente arbeidsverleden van huishoudens (WOA);
• De uitkomsten van deze analyse leidde tot een opsomming van wijken en de uitkomsten zijn vervolgens kwalitatief getoetst (interviews) bij de betreffende gemeenten;
• Op basis van deze, met uw Staten gedeelde, aanpak hebben wij zes gemeenten gekozen waar wij met gemeente en samenwerkingspartners aan de slag  gaan om een impuls te geven aan een verbetering van de sociale leefbaarheid. We verwachten in de eerste helft 2025 de intentieovereenkomsten hiertoe te ondertekenen. Onderdeel hiervan is de uitvoering van de motie 3124 Van Bijnen inzake Gezonde Basisschool van de toekomst in de vijf nieuwe aandachtswijken.
• Wij zijn bezig met het opstellen van een propositie over de Limburgse gebiedsgerichte aanpak. In 2024 zijn er onder andere verkennende gesprekken op DG-niveau met verschillende ministeries gevoerd, waarin we aan het Rijk vragen om ons hierbij te steunen en mee te doen. Deze propositie wordt mede gevoed vanuit de behoefte van de zes wijkenaanpakken en de informatie die we ophalen bij betreffende gemeenten en samenwerkingspartners. Wij zetten met deze propositie in op overkoepelende aspecten waar gemeenten individueel te weinig slagkracht hebben en willen doorbraken creëren in bestaande interventies voor problemen in deze wijken; 
• Wij zijn gestart met het neerzetten van de kaders voor de ontwikkeling van een lerend netwerk om opgedane kennis met relevante partners te kunnen delen en optimaal te kunnen benutten. Daarnaast is een eerste aanzet gemaakt om te komen tot een pool van professionals om alle wijkenaanpakken te ondersteunen en gevraagd en ongevraagd te adviseren.

Dorp- en buurtgerichte aanpakken:

• Bij dorpen en buurten zien wij overall dat de voorzieningen onder druk staan en de sociale cohesie verder afneemt. Daarom is ervoor gekozen om individuele initiatieven met betrekking tot leefbaarheid mogelijk te maken, zowel sociaal als fysiek. Daartoe hebben wij er in 2024 voor gekozen om samen één Limburgse Leefbaarheidsaanpak te initiëren (samen met product 5.1.1. Leefbare Steden en Dorpen). In deze gecombineerde aanpak zetten wij in op stimulering van kleinschalige (inwoners)initiatieven en initiatieven van stichtingen/verenigingen/coöperaties in dorpen en buurten. Aanvragers worden begeleid bij hun aanvraag; 
• De selectie van dorpen op basis van een objectieve data-analyse (middels de SES-WOA-systematiek) voor een gebiedsgerichte aanpak blijkt weerbarstig door gebrek aan data op het juiste schaalniveau en vanwege definitiekwesties (een eenduidige definitie van een dorp ontbreekt);
• Naar aanleiding van sondering met uw Staten is in november 2024 een aanvullende data-analyse gestart om te komen tot de keuze voor een gebiedsgerichte aanpak in dorpen. Door thema’s en indicatoren te kiezen die passen binnen het beleidskader SLB verwachten we in Q1 2025 daadwerkelijk tot een selectie van dorpen te komen, waarna op basis van kwalitatieve gesprekken een definitieve keuze gemaakt zal worden ten behoeve van de gebiedsgerichte aanpak voor dorpen. Daarna zullen ook met gemeenten en samenwerkingspartners ten behoeve van de gebiedsgerichte dorpenaanpak intentieovereenkomsten overeen gekomen worden.

• Het beleidskader Samen leven en bestaanszekerheid 2024-2027 werd op 5 april 2024 door uw Staten vastgesteld, waarna de uitvoering daadwerkelijk kon starten.
• Gedurende de zomer van 2024 is een data-analyse, op basis van de SES-WOA-systematiek uitgevoerd om te komen tot de selectie van gebiedsgerichte aanpakken in wijken en dorpen;
• Uw Staten zijn over deze systematiek geïnformeerd en inhoudelijk meegenomen tijdens een werksessie in september van dit jaar.
• Door middel van een sonderende commissievergadering in november zijn uw Staten nader geraadpleegd over de te maken keuzes voor wijken en dorpen.
• Wij hebben eind van het jaar inmiddels zes Limburgse aandachtswijken geselecteerd, nadat met gemeenten kwalitatieve gesprekken hebben plaatsgevonden;
• Eind 2024 is gestart met het vormgeven van de propositie voor de Limburgse gebiedsgerichte aanpak richting Rijk.
• Vanwege het belang dat gehecht wordt aan kennisdeling, van elkaar leren en voorkomen dat bij iedere aanpak het wiel opnieuw uitgevonden moet worden, is in 2024 gestart met het neerzetten van een lerend netwerk.
• Tevens is ook een eerste aanzet gemaakt om te komen tot de inzet van een pool van professionals.
• In 2024 is de Limburgse Leefbaarheidsaanpak gestart waarin sociale particuliere initiatieven en groepsinitiatieven in dorpen en wijken gestimuleerd worden. Daarmee worden met name de projecten van onderop ondersteund.
• Na sondering in de Staten is in december 2024 een nadere data-analyse gestart om te komen tot een zorgvuldigere en beter onderbouwde keuze voor een gebiedsgerichte aanpak in dorpen. Alleen de SES-WOA-systematiek hanteren bleek onvoldoende basis om te komen tot een goed onderbouwde keuze van dorpen voor een gebiedsgerichte integrale aanpak.

Voor de uitvoering van product 2.2.1. Krachtige gemeenschappen in wijken en dorpen  zijn in 2024 de lasten begroot op € 1,89 mln. De werkelijke realisatie 2024 bedraagt € 0,72 mln. Hierdoor ontstaat er een voordelig verschil van € 1,17 mln. Dit verschil in 2024 heeft vooral betrekking op een aanpassing van de te verwachten uitgaven van een aantal meerjarige projecten. De niet-bestede middelen dienen voor de gehele looptijd van de projecten beschikbaar te blijven en worden inclusief de aanwending van de reserve overgeboekt naar 2025.

Om te voldoen aan onze verplichtingen wordt € 1,16 mln. overgeboekt naar 2025 via de overboekingsvoorstellen.

In de begroting 2025 zijn procesmiddelen opgenomen die ingezet worden voor de voorbereiding van de gebiedsgerichte wijken- en dorpenaanpak, zoals  lobby richting Den Haag, aanvullende data analyses, bijeenkomsten en specifieke expertise, alsmede wordt € 0,92 mln. in 2025, € 0,50 mln. in 2026 en € 0,50 mln. in 2027 ingezet voor de leefbaarheidsaanpak (sociale aspecten). Het gaat om inwonersinitiatieven klein en groot voor het vergroten van de sociale cohesie en gemeenschapszin.