2.2.1. Krachtige gemeenschappen in wijken en dorpen

De leefbaarheid van wijken, buurten en kernen in Limburg wordt niet alleen vanuit fysieke kwaliteit bepaald, maar ook door het “sociale weefsel”. In bepaalde wijken is de (sociale) problematiek dermate groot en complex dat de thema’s in samenhang moeten worden opgepakt en een “van onderop” benadering niet meer voldoende is. Hierbij gaat het om thema’s zoals veiligheid, gezondheid, leren, werken en wonen. Willen wij in deze wijken waar de nood het hoogst is (zie ook Op zoek naar de Limburg factor) de beoogde trendbreuk realiseren om de gezondheidsachterstanden in te lopen dan is naast een samenhangende benadering ook een structurele lange termijn aanpak met focus vereist. 

Aan de hand van data-analyse en gespreksronden hebben wij eind 2024 zes gemeenten met wijken geselecteerd waar wij met een dergelijke lange termijn aanpak aan de slag gaan. Bij dorpen en buurten zien wij dat vooral de voorzieningen onder druk staan en maken wij individuele initiatieven m.b.t. leefbaarheid mogelijk. Voor groepen zoals stichtingen en verenigingen voeren wij een regeling uit die zowel fysieke als sociale initiatieven mogelijk maakt. Hierbij wordt samengewerkt met een aantal maatschappelijke organisaties van de sociale basisinfrastructuur en sociale fondsen.

In het tweede kwartaal 2025 zijn wij met die zes gemeenten intentieovereenkomsten aangegaan om samen te onderzoeken welke stappen hierin gezet kunnen worden en wat ieders rol daarin is. Het betreft de volgende wijkaanpakken:
-    Heerlen: Heerlen - Noord;
-    Kerkrade: Kerkrade - Oost;
-    Venlo: Vastenavondkamp - Blerick;
-    Maastricht: Pottenberg en Nazareth;
-    Roermond: Donderberg;
-    Sittard-Geleen: Geleen-Zuid.

In de intentieovereenkomsten is het commitment uitgesproken om gezamenlijk te onderzoeken op welke wijze verder samengewerkt kan worden om doorbraken te realiseren op het gebied van armoede en laaggeletterdheid, leefbaarheid en veiligheid, een jeugd die kansrijk en gezond opgroeit en het vergroten van de sociale cohesie op basis van een langjarige en gebiedsspecifieke aanpak. Daarmee wordt bijgedragen aan de doelstellingen van het beleidskader. Bijdragen aan de vorming van een lerend netwerk en het voeren van een gezamenlijke lobby richting het Rijk is hier onderdeel van.

Er wordt nu toegewerkt om komende periode (zomerperiode 2025) uitvoeringsovereenkomsten (of varianten daarop) te sluiten. In verband met de te sluiten uitvoeringsovereenkomsten en om te kunnen voldoen aan de daarin op te nemen verplichtingen is het nodig het totale bedrag van € 10 mln. op het moment van ondertekening beschikbaar te hebben. Over de selectie van de wijken alsook het aangaan van de intentieovereenkomsten bent u geïnformeerd met een mededeling portefeuillehouder: 

https://limburg.bestuurlijkeinformatie.nl/Reports/Item/3be310ce-3267-4c0e-8e8c-14f2a89c343b

https://limburg.bestuurlijkeinformatie.nl/Reports/Item/b59051c3-c398-49c5-b5c5-4d549ebcfe02

Ook voor gemeenten met dorpen en buurten waar een grootschalige samenhangende aanpak nodig is, investeren wij in een dergelijke gebiedsgerichte langjarige integrale aanpak. Op basis van een aanvullende data-analyse met aanvullende indicatoren, die het kader SLB typeren, én een gespreksronde zijn 2 dorpen geselecteerd waar ook een integrale en langjarige aanpak wenselijk is, Vaals en Beesel. Voor deze gemeenten geldt dat er toegewerkt wordt naar een intentieovereenkomst in het tweede kwartaal van 2025. 

Uit de gesprekken met de gemeenten blijkt tevens dat de geschetste gebiedsgerichte aanpak (integraal, langjarig met alliantiepartners) niet aansluit bij de behoefte van de dorpen. Deze aanpak wordt als te “majeur” gezien, mede gelet op met name de organisatorische en financiële draagkracht van gemeenten. Men is meer op zoek naar goede voorbeelden om gerichte interventies te kunnen doen. 

De behoefte aan kennisdeling en toepassing van best practices wordt ook onderkend op Rijksniveau. Het ministerie van BZK onderzoekt op dit moment hoe opgedane kennis vanuit het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid gedeeld kan worden met andere gemeenten die niet zijn geselecteerd voor een nationaal programma. Om ook die gemeenten en betreffende gemeenschappen te versterken en te voorkomen dat zij, mogelijk op termijn, focusgebied worden. Momenteel worden gesprekken gevoerd om te verkennen of de Provincie Limburg met haar lerende netwerk en op te zetten pool van professionals daarbij kan aanhaken.        
Over de selectie van de dorpen alsook de vervolgaanpak bent u geïnformeerd met een mededeling portefeuillehouder als ook via informerende sessies d.d. 11 april 2025 en 18 april 2025:

https://limburg.bestuurlijkeinformatie.nl/Reports/Item/8469f606-b913-43f6-9168-f4aeb44b0266

Rol Provincie: facilitator, subsidiënt, financier, verbinder, partner

Gebiedsgerichte aanpakken:

• In 2025 zijn zes intentieovereenkomsten getekend voor een langjarige gebiedsgerichte wijkaanpak, worden de uitvoeringsplannen opgesteld, de governance ingeregeld en is de uitvoering hiervan gestart. Onderdeel hiervan is de uitvoering van de motie 3124;
• In 2024 is ervoor gekozen om een Leefbaarheidsaanpak te initiëren (samen met product 5.1.1. Leefbare Steden en Dorpen). In deze gecombineerde aanpak zetten wij in op stimulering van kleinschalige (inwoners)initiatieven en initiatieven van stichtingen/verenigingen/coöperaties in dorpen en buurten;
• Via de (subsidie)regeling in het kader van de leefbaarheidsaanpak worden er inwonersinitiatieven mogelijk gemaakt;
• In 2025 tekenen wij 2 intentieovereenkomsten voor een gebiedsgerichte integrale langjarige dorpaanpak en starten we de uitvoering hiervan;
• Samen met het Rijk maken wij meer gebruik van financieringsmogelijkheden zoals Specifieke uitkeringen (SPUK's) voor het uitvoeren van projecten in de aandachtswijken;
• Samen met het Rijk delen wij ervaringen en goede voorbeelden met alle gemeenten, ook met die die niet zijn geselecteerd voor een nationaal programma;
• In 2025 zijn wij gestart met het inrichten van een pool van professionals die bijdragen aan de kennisdeling;
• De uitvoering van de bestaande aandachtswijken Donderberg en Vastenavondkamp verloopt conform lopende uitvoeringsplannen beschikking.

De intentieovereenkomsten voor de gebiedsgerichte integrale langjarige aanpakken in wijken zijn gesloten.

Naar verwachting worden deze in de tweede helft van 2025 ook gesloten met de geselecteerde dorpen.  

Voor de uitvoering van product 2.2.1. Krachtige gemeenschappen in wijken en dorpen, wordt het budget in 2025 verhoogd met € 2,04 mln. Dit betreft de volgende voorstellen:

• voor de Leefbaarheidsaanpak 2025 zijn behalve drie subsidieregelingen ook middelen € 0,04 mln. nodig voor proceskosten;   
• voor de intentieovereenkomsten en de daaruit voortvloeiende uitvoeringsovereenkomsten (de gebiedsgerichte integrale aanpak ter bevordering van veerkrachtige gemeenschappen in wijken) zijn middelen beschikbaar gesteld in 2025 € 2 mln., in 2026 € 4 mln. en in 2027 € 4 mln.; 

Daarnaast wordt in verband met de in 2025 afgesloten intentieovereenkomsten en de daaruit voortvloeiende uitvoeringsplannen voor de gebiedsgerichte dorpenaanpak voor de jaren 2026 en 2027 jaarlijks een bedrag van € 1 mln. beschikbaar gesteld.

De dekking van deze voorstellen komt  uit de programmareserve Sociale agenda.